25.Uçan Süpürge Film Festivalinde gösterilen ve Uluslararası Film Eleştirmenleri Federasyonu (FIBRESCI) tarafından ödül verilen Daniela Muñoz Barroso’nun yönettiği Mafifa filminde gerçek adı Glady Linares Acuña olan conga müzisyeninin hayatı anlatılıyor.
Yönetmen filmde, alışılmış belgesel film geleneğinin dışında bir yaklaşım sergiliyor ve Küba conga müziğinin eğlenceli dünyası ile bizleri buluşturuyor. Film boyunca Daniela Muñoz Barroso Santiago de Cuba’da Mafifa’nın hikâyesini arıyor, birçok yere giderek çok sayıda insanla görüşüyor. Yönetmenle birlikte izleyici de bu arayış sürecine heyecanla eşlik ediyor. İzleyici, yönetmenin bilgi aramak için ulaştığı kişileri yönetmenle aynı anda keşfediyor. “Mafifa kimdir?” sorusunun cevabını akrabaları, komşuları ve meslektaşları veriyor. Mafifa’nın en önemli özelliği, fazlasıyla ağır olan ve kültürel olarak erkeklere özgü bir müzik aleti olarak kabul edilen zili usta bir şekilde çalıyor oluşudur. Bu becerisi onun “conga”ların efsane ismi olmasını sağlıyor.
Milstein (2013) çalışmasında, Santiago de Cuba eyaletinin karnaval kutlamaları bakımından önemine değiniyor ve “conga”nın şehrin sokaklarında geçit töreni yapan, yol boyunca katılımcıları toplarken, bölgeye özgü bir ritim ve enstrüman çalan mahalle müzisyen grubunu ifade ettiğini söylüyor. Makalesinde congaların özelliklerini açıklıyor. Öncelikle bir conga sokaklarda yürütülür. Müzisyenler karnaval öncesi veya karnaval devam ederken istedikleri zaman toplanarak sokaklarda istedikleri gibi dolaşabilirler. İkinci olarak, congalar sosyal olarak mahallelerle özdeşleştirilir ve belirli bir hükümet, din ve etnik grupla ilişkisi bulunmaz. Santiago’nun altı congası San Pedrito, Alto Pino, El Tivolí, San Austín, El Guayabito ve Los Hoyos mahallelerini temsil ediyor. Buna ilave olarak, bir conga katılımcı olan tek karnaval etkinliğidir ve congada müzisyenlerle birlikte sokaklarda müzikle hareket eden topluluk üyeleri olmadığı sürece bu conga olarak kabul edilmez. (Milstein, 2013, s. 228). “Conga” festivallerle ilişkilendirilen toplu sokak performans biçimidir. Bu etkinlikler sırasında birçok müzisyen ve şarkıcı halkla bir araya gelmektedir. Mafifa’nın müzisyen kimliği de böyle bir performans alanında şekillenir. Yönetmen, bir yandan Mafifa’nın hayatını aktarırken diğer taraftan festivaller ve conga müziğinin etkileyici dünyasını sunuyor.
Belgeselde Mafifa’dan yeteneği ile küçük yaşlardan itibaren dikkat çektiği ifade ediliyor. İnsanlar tarafından “ O Kız” ifadesi ile söz edildiği belirtiliyor. “O Kız” ifadesi, onu diğerlerinden ayıran, farklılığını ortaya koyan bir özelliğe sahip. İçerisinde biraz da hayranlık barındırıyor. Conga geleneği, erkeklerin egemen olduğu bir performans alanı ve Mafifa yeteneğiyle bu alanda söz sahibi olan bir kadındır. Bu işle uğraşan kişilere geleneğin neden devam ettirilmediği sorulduğunda, Mafifa’nın yeteneği ile gelenekten de üstün olduğu söyleniyor. Yani, yeteneğinin üstünlüğü düşünüldüğünde geleneğin katı kuralları dikkate alınmıyor. Mafifa adının konuluşu ile ilgili olarak yeğeni ise, bir gün birisinin ona Mafifa dediğini, ismin anlamını bilmediğini ve öyle kaldığını açıklıyor. Mafifa’nın yeteneği ve yaptıkları bir efsane gibi anlatılıyor. Bettelheim (1994) çalışmasında Gladys Linares Acuña’dan söz eder. 15 yaşından itibaren yetenek ve kararlılık gösterdiğini, Santiago’nun en yaşlı ve en ünlü congası olan Conga Los Hoyos’a çıraklık yaptığını söylüyor. Büyük bir statü elde etmesine değiniyor ve onun onuruna ölümünden sonra bir pankart yaratıldığını belirtiyor. Onun karnavala kadın katılımıyla ilgili kabul görmüş olmasının önemine dikkat çekiyor. Narin, kısa, ince, minik bir kadın olarak erkekler arasında yer aldığı ifade ediliyor. ( Bettelheim, 1994, s. 189-90). Belgeselde de hem akrabaları hem de meslektaşları tarafından benzer bilgiler veriliyor.
Gladys Linares Acuña adına hazırlanan pankart. Fotoğraf Bettelheim tarafından çekilmiştir. (Bettelheim 1994: 190).
Filmde mülakatların el kamerasıyla kaydedildiği ve aşırı yakın çekimler kullanıldığı görülüyor. Diğer dikkat çekici konu ise, filmde sesin kullanımıdır. Yönetmen işitme kaybı yaşamaktadır ve bundan dolayı filmin bazı yerlerinde sesler kısılmıştır. Bu yönetmenin sesleri nasıl algıladığını görmemiz açısından yapılmış olup, yönetmenin duygusunu anlamamızı sağlıyor. Festivalde film sonunda gerçekleştirilen söyleşide de, yönetmen bir duyunuz eksik kalınca başka şeyleri dikkate aldığınızı söylüyor ve bu nedenle de daha iyi algılayabilmek için dudaklara odaklandığını ifade ediyor. Dudaklara odaklanması da yakın çekim kullanımını açıklıyor. Ayrıca izleyiciye film süresince insanların zorlu yaşamlarından kesitler, güzel manzaralar ve mahalle görüntüleri sunuluyor.
Yönetmen filmle ilgili olarak, konuyu Küba’da gezerken bulduğunu ve Mafifa’nın hikâyesinin peşine düştüğünü belirtiyor. Filmin bir ayna olduğunu ve mutlaka kendine dair bir şeyler söylediğini açıklıyor. Ancak her kadının bu filmde bir şeyler bulabileceğini ekliyor. Filmde yalnızlık ve yabancılaşmaya dair birçok temanın da yer aldığını sözlerine ekliyor.
Sonuç olarak; Mafifa filmi, erkek egemen bir conga ortamı içerisinde geleneğin sınırlarını aşan yeteneği ile var olan özgür bir kadının hikâyesini anlatıyor ve birçok kişi için ilham verici bir özellik taşıyor.
Kaynaklar:
Barroso, D. M. (Yönetmen). (2021). Mafifa [Sinema Filmi].
Bettelheim, J. (1994). Ethnicity Gender, and Power: Carnaval in Santiago de Cuba. D. Taylor ve J. Villegas (Ed.).Negotiating Performance. Gender, Sexuality, and Theatricality in Latin/o America. içinde (s. 176-212). Duke University Press.
Milstein, L. (2013).Toward an Understanding of "Conga santiaguera": Elements of "La conga de Los Hoyos. Latin American Music Review / Revista de Música Latinoamericana , Fall / Wınter, Vol. 34, No. 2, 223-25.
