Arş . Gör. Hasan Hüseyin Kayış, Aksaray Üniversitesi İletişim Fakültesi, Radyo, Tv ve Sinema Bölümü hasanhkayis@aksaray.edu.tr
Ken Loach’un yönettiği Üzgünüz Size Ulaşamadık (Sorry We Missed You) adlı filmin (2019)baş kahramanı Ricky, İngiltere’de işçi sınıfından bir bireyin içerisine düşmüş olduğu durumu temsil eder. Onun durumu günümüzde kargo ya da kurye hizmeti veren şirketlerde çalışan işçilerin durumunu özetler niteliktedir.Filmde Ricky’nin yaşadıkları aslında tüm dünyada emeğine yabancılaşan kargo şirketi çalışanlarının durumudur. Bu temelde film gündelik yaşantımızda verdiğimiz en ufak bir siparişin arkasındaki emek süreçlerini göstermesi bakımından değerlidir.
Henüz filmin açılış sahnesinde ekran karanlıkken Ricky’nin bir iş görüşmesinde olduğu anlaşılmaktadır. Daha önce pek çok iş değiştirmiştir. Ancak kahramanımız çalışkan bir insandır. Onurlu bir insan olduğu için işsizlik maaşı almayı istememektedir. Bunun yerine aç kalmayı tercih etmektedir. İş görüşmesinde de bunu belirtmektedir. Yeni patronu işi anlatırken klasik bir çalışan olmayacağını anlatarak işi övmektedir. İşi kendi işi olarak tanımlayabileceğini söylemektedir. Ricky de buna inanmış olacak ki hemen işe koyulmuş ve kendisine kargo dağıtımı yapabileceği bir araç bakmaya başlamıştır. Ancak yeni iş yeni umutlar anlamına gelse de bazı riskler barındırmaktadır.Bu aracın peşinatını yatırmak için eşi Abby’nin aracını satmak zorunda kalmıştır.Onu ikna etmesi ancak kendi evlerini alabilme hayalinin dile getirilmesiyle mümkün olmuştur.
Abby hasta bakıcılığı yapmaktadır. Sabah yedi buçukta başlayan akşam dokuza kadar süren uzunca bir mesai saati vardır. Ricky’nin yeni işi hızlı paket teslimatı da keza öyledir. Ricky’nin işinde kargolar gibi çalışanlar da tarama cihazları ile takip edilmektedir. Bunlara kutuların üstündeki barkodları okuyan cihazlar da denebilir. Her şeyi bu cihazlar yönetmektedir. Patron ilk iş gününde özellikle zamanın önemine dikkat çekmiştir. “Biraz daha hızlı olmalısın”, “tahmini varış saatini yakalamalısın”, “bugün iyi çalışırsan ileride daha iyi bir rota yakalayabilirsin” gibi söylemler ile “hız”ın önemini tekrar tekrar vurgulamıştır.
Çalışma koşulları öyle acımasızdır ki tüm insani ihtiyaçların araç içerisinde giderilmesi gerekmektedir. Müşterilerin yanlış adres vermesi, araç park yasağı, adresin yerinde yeller esmesi, trafik sıkışıklığı vb. durumlar mücadele edilmesi gereken diğer unsurlardır. Ayrıca müşteriler ile tuttuğu takım yüzünden Ricky’nin tartışması ihtimali vardır. Eşi Abby de kendi işinde farklı farklı evlere uğramak zorundadır. Onun için de zaman Ricky kadar önemlidir. İşini ne kadar sevse de yeri geldiğinde ona ağır gelebilecek işler yapabilmektedir.
Oğulları Seb ise onları iş kadar yoran bir diğer unsurdur. Seb’in ailesinden yeterli ilgiyi görememesi bu boşluğu kötü arkadaş çevresi ile doldurmasına neden olmuştur. Kızları Lizada evde kendi kendini idare etmek durumundadır. Hatta yeri geldiğinde tüm evi bir arada tutma görevinin onda olduğu bile söylenebilir. Çünkü Ricky ve Abby yoğun çalıştıklarından dolayı genellikle eve bitkin halde dönmektedir.
Ricky için aracının bozulması vb. durumlar işe gitmemesi için mazeret olarak kabul edilmemektedir. Hedefler ne olursa olsun tutturulmalıdır. Ricky de daha fazla para için sınırlarını zorlamakta ve zorlu rotaları denemektedir. Ancak bu rotalarda hedefleri tutturmak o kadar kolay değildir. İnsanüstü bir biçimde çalışmak zorundadır. Hatta diğer çalışanlar bu rotaların insanlık dışı koşullarından dolayı psikolojik çıkmazlara sürüklenmişlerdir.
Abby’nin de sorunlu hastaları bulunmaktadır. Üstelik tüm bu sorunlarla boğuşurken zaman çizelgesine uymak zorundadır. Hastalar onun bu durumuna üzülmektedir ama onun hastalar ile bağ kurması bile yasaklanmıştır. Aksi halde işvereni ile sorunlar yaşayabilmektedir. Hatta bir hastası onun bu yoğun çalışma temposunun yasal olmadığını belirtmiştir. Ancak çalışma yaşamında kuralların bir hikâyeden ibaret olduğu Abby’nin kendi ağzından dillendirilmektedir.
Seb ise giderek daha çok sorun çıkarmaktadır. Arkadaşları ile illegal grafiti yapmaktadır. Bir keresinde sprey boya alabilmek için ailesinin ona aldığı pahalı montu satmıştır. Okulu da düzenli olarak ihmal etmemektedir. Üniversite gibi hayalleri olmadığını dile getirmektedir. Çünkü önündeki örnekler ona bir şey vaat etmemektedir. Ancak Ricky, sıkı çalışırsa başarılı olabileceğini belirtmektedir. Ricky ve Abby her koşulda onun için en iyisini yaptıklarını söylese de Seb bu desteği kulak ardı etmektedir.
Bu arada Ricky’nin kargo teslimindeki güçlükleri zorlu rotaları denemesi yüzünden giderek artmaktadır. Bu güçlükler ile başa çıkabilmek için küçük kızı Liza’yı da işe götürmek zorunda kalmıştır. Böylece artan hız ile başa çıkabilmek biraz daha mümkün hale gelmiştir. Hıza ayak uyduramazsa Ricky’nin elindeki tarama cihazı onun sonu olabilir. Müşteriler ve patronu o cihaz ile Ricky’nin attığı tüm adımları takip etmektedir. Bu noktada Liza tarama cihazını kimin yönlendirdiğini sorarak aslında “verileştirilmiş toplum” kavramına işaret etmektedir. Ricky’nin buna cevabı bir robot ya da yazılım olmuştur. Tam olarak konuya ilişkin bir bilgisi yoktur. Bu durum içine düşmüş olduğu yabancılaşmayı özetler niteliktedir. Elinde tuttuğu tarama cihazının arkasında sadece bir mühendis olduğunu belirtmesi bunu kanıtlar niteliktedir. Oysa ki, tüm bu işlerin teknik süreçlerden ibaret görülmesi onun içine düştüğü yabancılaşmayı ve bilgisizliğini gösterir.
Neticede kızı yardım etmese işlerin yetişmeme tehlikesi söz konusudur. Üstelik teslimata gittiği evlerde köpek tarafından ısırılsa bile işine devam etmek zorundadır. Abby de bu arada işverenlerini memnun etmek zorundadır. Çok işi az para ile yapması istenmektedir. Kendilerine zor zor ayırdıkları aile geceleri bile ellerinden iş yüzünden alınmaktadır. Bu durum hem psikolojik hem de fiziksel olumsuzluklara neden olmaktadır. Ricky ve Abby çocuklarının onlarca problemi varken onlarla ilgilenememektedirler. Bu onlar için tam bir çaresizlik durumudur. Çünkü ilgilenemediklerini bilmelerine rağmen ellerinden hiçbir şey gelmemektedir. En özel anlarını bile planlamak durumundadırlar.
Seb de bu çaresizliğin tuzu biberidir. Okulda sürekli problem çıkarmaktadır. Ricky de onun verdiği gerginlik ve çaresizlikle müşteriler ile tartışmalar yaşamaktadır. Abby de bunun farkındadır, ama çocuğu ile ilgilenebilmek için hayatını düzene sokma girişimi sürekli başarısız olmaktadır.Ricky’nin ailesi ile daha fazla vakit geçirebilmek adına vakit yaratmak için kızı Liza’dan yardım alması ise patronu tarafından hoş karşılanmamıştır. Patronu Liza’yı araca alamayacağını belirtmiştir. Bunu müşterilerinin şikâyeti üzerine yaptığını söylemiştir. Müşterilerin bu isteğinin sorgulanamayacağını, bunu Tanrının emri olarak algılaması gerektiğini belirtmiştir.
Bu arada Seb onun için hiç de kaçınılmaz olmayan sonuçla, okuldan uzaklaştırılma gerçeği ile yüzleşmiştir. Bu durum aileye bir şok havası daha yaşatmıştır. Seb artık derslerine internet üzerinden uzaktan eğitim ile katılmak durumundadır[1]. Ricky oğlu ile ilgili sorunlardan dolayı patronu ile görüşüp ondan bir hafta izin istemiştir. Ailevi sorunlar patronu pek ilgilendirmese de yedek şoför bulması durumunda bu isteğini gerçekleştirebileceğini söylemiştir. Patronun tek düşüncesi tüm sistemi yöneten tarama cihazının mükemmel bir biçimde işlemesidir. Gel gelelim Ricky bir gün bile izin alamamıştır. Ailesinin yanında olmak ve problemleri ile ilgilenmek bir yana telefonda bile konuşmak yasaktır. Seb bir mağazadan sprey boya çalıp karakolluk olduğunda da aynı problem baş göstermiştir. Ricky, Seb’in ceza almaması için onun yanına gitmek ve polis ile meseleyi tatlıya bağlamak zorundadır. Fakat patron bunun gibi gayet insani bir durumda bile anlayış göstermemiştir.
Seb ise yaptıklarının farkında bile değildir. Belki de işçi sınıfı bir ailenin çocuğu olmasının cezasını çekiyordur. Bu duruma düşmesinin nedeninin ailevi ilgisizlikten kaynaklandığı göz önünde bulundurulduğunda meseleye sınıf perspektifinden bakılabilir. Tüm bu problemler yaşanırken Liza ailenin içerisinde olduğu durumdan endişe duymaktadır. Bu yüzden aile bir gün dahi olsa evde bir arada olsun ve problemlerin üstüne gidilsin diye Ricky’nin minibüsünün anahtarını saklamıştır. Ricky’nin bunu patronuna anlatması tabi ki zor olmuştur. Patron tamamen rakamlarına odaklanmış durumdadır. Bu durumun bir daha tekrarlanması durumunda ona kapıyı göstereceğini belirtmeyi de ihmal etmemektedir. Ricky işini kaybetme endişesi ile hareket ederek anahtarı Seb’in aldığını düşünmüş ve ondan anahtarı istemiştir. Burada iş fiziki şiddete dökülmüş ve iş ile ilgili problemler çocuğa şiddete dönüşmüştür. Ricky’nin ailesine ayırabilecek bir günü dahi yoktur. Uyku eksikliği gibi faktörler de bunlara eklenmiştir. Ricky direksiyonda uyuklayabilmekte ve kaza tehlikesi yaşayabilmektedir.
Filmin sonunda Ricky’nin taşıdığı kargolar içerisinde yer alan değerli telefonlar gasp edilmiştir. Üstüne bir de dayak yemiş ve hastanelik olmuştur. Vücudunda ciddi yaralanmalar söz konusudur. Tek gözü kapanmış ve vücudunda çeşitli kırıklar vardır. Ancak bunun gibi insani bir durumda bile patronun mobbingi devam etmiştir. Çalınan kargoların cezası da Ricky’e kesilmiştir. Kırılan tarama cihazı ve diğer cezalar da buna eklenmiştir. Bu duruma Abby daha fazla sessiz kalamamış ve Ricky’nin patronuna ağzına ne geldiyse söylemiştir. Fakat Ricky tüm bu olanlara ve yaralarına rağmen çalışmak zorunda olduğunu söylemektedir. Evdekiler onun bu durumda işe gitmesine karşı olmalarına rağmen Ricky arabayı onların üstüne sürerek yoluna devam etmiştir.
“Üzgünüz, Size Ulaşamadık” esasen modern bireyin emek sömürüsüne temelli kapitalist rejimde içine düşmüş olduğu durumu özetlemektedir. Burada hikayesi anlatılan kargo çalışanları ve kuryelerin emeğine yabancılaşma süreçleri aslında toplumun genelinin bir izdüşümünü sunmaktadır. Günümüzde insanlar sektör fark etmeksizin oldukça uzun çalışma saatleri ile baş etmek durumundadır. Üstelik eğitimli ya da eğitimsiz olmak bu durumu değiştirmemektedir. İş yerinde kalması gereken iş ile ilgili faaliyetler çoğu zaman insanların ailelerine ayırması gereken zamanların sınırlarını ihlal etmektedir. Böylelikle insan ilişkileri zayıflamakta ve aile içerisinde farklı problemler meydana gelmekte, sağlıksız bir toplumsal yaşam ortaya çıkmaktadır. Burada bir diğer önemli mesele de çalışma şeklimiz ve sürelerimizi yönetenlerin Ricky’nin tarama cihazında olduğu gibi artık algoritmik yapılar olduğu gerçeğidir. İnsanların dinlenme alanlarının ve ailevi yaşantılarının sınırlarını ihlal eden bu sistemde bu yapıların payı büyüktür. Çünkü suç her seferinde Ricky’nin tarama cihazında olduğu gibi bu yapılara atılmaktadır. “Üzgünüz, Size Ulaşamadık” filmi geleneksel eşitsizliklerin dijital ortama nasıl taşındığını ve bunun gündelik hayatlarımızı nasıl etkilediğini göstermesi bakımından önemli bir yapıt olarak öne çıkmaktadır.
[1]2019 yılında uzaktan eğitimin bir ceza yöntemi olarak uygulanışı günümüze bakıldığında oldukça manidardır. 2021 yılında tüm dünya uzaktan eğitim ile cezalandırılıyor olabilir mi?
