“Biriyle bir kez tanıştın mı aslında onu hiç unutamazsın. Anıların canlanması zaman alabilir, o kadar.”
Ruhların Kaçışı
Yazarlar Colin Odel ve Micheclle Le Blanc’ın “Stüdyo Ghibili: Hayao Miyazaki ve İsao Takahata Filmleri” adlı kitabı, 2011 yılında Kalkedon Yayınevi tarafından yayınlanmış. Yazarların birlikte çalıştıkları ve yine sinema ilgili olan iki çalışması daha bulunmaktadır. Diğer kitaplarının dışında, “Stüdyo Ghibili: Hayao Miyazaki ve İsao Takahata Filmleri” kitabı özellikle anime severler ve anime ile ilgili akademik olarak çalışanlar için güzel bir kaynak. Çünkü Asya filmleri ile ilgili Türkçe kaynak bulmak çok kolay değil ve bu kitap hem akademik bilgilendirme olarak hem de görselleri ile oldukça dikkat çekici görünüyor.
“Stüdyo Ghibili filmlerini önemli kılan, Ghibili tarafından yapılan filmlerin, sadece sinema endüstrisinin animasyon alanında en saygıdeğer filmleri olmaları değil, aynı zamanda saf sinemasal deneyim olarak tanımlanan özelliğe sahip olmasıdır. Stüdyo Ghibili tarafından yapılan filmler, Japon sineması içinde değerlendirilseler de, konuları evrenseldir: insanlık ve doğa sevgisi. (2011: arka kapak)”
Yazarlar, bu çalışmayı hazırlayabilmek için Japonca öğrenerek Japonya’ya gitmiş ve Japonya’da alan araştırması yapmışlar. Özellikle Japon kültürel öğelerini öğrenebilmek için, bizzat Japonya’da Japon ailelerin yanında yaşayarak bu çalışmayı hazırlamışlardır.
Kitabın giriş kısmında tüm dünyada bilinen ve en önemli animasyon filmlerinin yapımcısı olan Pixar (Kayıp Balık Nemo, İnanılmaz Aile, Ratatuy, Ters Yüz, Luka…) ile Ghibili’nin karşılaştırması yapılarak : “Basit ifade etmek gerekirse Stüdyo Ghibili, bugün, çalışan en iyi animasyon şirketidir. Onları heybetli Pixar ile kıyaslayınca bu belki de inanılmaz bir iddia olacaktır, ancak en azından en iyi olma iddiasında olduğu söylenebilir.(2011:12)” ifadesi kullanılmış ve çalışma konusunun önemine vurgu yapılmıştır.
Peki, Stüdyo Ghibili filmlerinin özellikleri nedir? Bu soruyu açıklamadan önce, Stüdyo Ghibili’nin iki kurucusu olan Hayao Miyazaki ve Isao Takahata’yı bilmek gereklidir. Çünkü iki film yapımcısının da tarzları birbirinden oldukça farklıdır. Günümüzde Miyazaki ve Takahata filmlerinin tümü Stüdyo Ghibili altyapısındaymış gibi sanılsa da, iki yapımcının da Stüdyo Ghibili öncesinde yaptıkları filmler bulunmaktadır. Aslında bu filmlerle animasyon yapmaya başlayan ikili, sonrasında Ghibili “sinema tarzını” ortaya çıkararak bir nevi zirveye ulaşmışlardır.
“Stüdyo Ghibili: Hayao Miyazaki ve İsao Takahata Filmleri” kitabı, Miyazaki ve Takahata’nın tanışma hikayesi ile başlıyor. Özellikle Miyazaki’nin çizim yeteneğinin çocukluğuna kadar inmesi ve robotlardan insanlara geçiş yapan başarılı yeteneğinin ortaya çıkışı da ve hayal gücünü geliştiren yaşamsal deneyimleri oldukça dikkat çekici. Yıllar süren çizim deneyimlerinin ardından amatör bir çizerden ismi tim dünyada duyulmuş olan bir yönetmen olmasının hiç de kolay olmadığını gösteriyor.
2021 yılının Nisan ayında Kafka Okur dergisi Miyazaki özel sayısı hazırladı ve bu sayıda Miyazaki’nin filmlerinin değerli olmasını yine Miyazaki’nin kendi sözleriyle açıkladı: “Filmi kendi yüreğime sadık kalmadan yaparsam pişman olurum. İşte o zaman bir daha kendi filmimi yapamam.”
Miyazaki bu düşüncesi ile bir çok film yapsa da onun en çok sevilen filmlerinin başında gelen Komşum Totoro, aynı zamanda Stüdyo Ghibili’nin de maskotu ve simgesi olarak da kullanılmaktadır. Komşum Totoro (Tonari no Totoro, 1988) filmi, yapım aşamasında iken oldukça çocuksu bulunur ve bu filmin finansını temin edebilmek için konu olarak daha ciddi bir film daha yapılması istenir. Aynı anda çok zor olsa da Isao Takahata’nın kendi yazıp yönettiği “Ateş Böceklerinin Mezarı (Hotoru no Haka, 1988)” filmi de çekilir ve iki ayrı kategoride olan film aynı anda aynı kaliteli bir şekilde tamamlanır.
Totoro, Stüdyo Ghibili için bir dönüm noktası olur ve Japonya’nın en başarılı yönetmenlerden Akira Kurosawa’nın “Yedi Samuray (Shichinin no Samurai, 1954)” filminden sonra ikinci en sevilen filmi olarak seçilir. Totoro’nun ardından 2011 yılında çekilen “Ruhların Kaçışı (Sen to Chihiro no Kamikakushi)” filmi ile Japonya’da Titanic filminin izlenme rekorunu kıran ve 2003 yılında Oscar Ödüllerinde En İyi Animasyon Ödülü kazanan Miyazaki, tüm dünyada tanınmaya başlar. Dünya genelinde toplam 57 ödül kazanan Ruhların Kaçışı filmi, sadece bir çizgi film değil, aynı zamanda filmin içerisinde kullanılan temaları ve motifleri ile oldukça dikkat çekmiştir. (2021:4-6) Aslında bu filmde kullanılan temalar ve motifler, sadece Ruhların Kaçışı filminde değil, aynı zamanda Stüdyo Ghibili tarafından yapılan filmlerin hepsinde kullanılmaktadır.
Stüdyo Ghibili tarafından yapılan filmlerde kullanılan motifler ve temalar, “Stüdyo Ghibili: Hayao Miyazaki ve İsao Takahata Filmleri” kitabının “Giriş” bölümünde yer alıyor. Aslında Miyazaki filmlerini izleyenler bu tema ve motiflerin birçoğunu biliyordur. Ama yine de özellikle merak edenler ve öğrenmek isteyenler için kitabı oldukça iyi bir kaynak olarak görebiliriz. Kitabın içerisinde yer alan başlıklardan bir kısmı ise şu şekilde: “çevrecilik, uçmak, çocuklar, Şhinto ve Japon mitolojisi…”
Çevrecilik ile ilgili özellikle çevre kirliliği ve atık sorununa dikkat çekmek isteyen Miyazaki, Küçük Deniz Kızı Ponyo (2008) filminde, denizde atık bir kavanoza sıkışan Ponyo’yu anlatır. Ponyo, diğer çöplerle birlikte sürüklenmez istemez ve onun kavanozdan kurtulma çabası seyirciye gösterilir. Ayrıca Prenses Monoko ve Yürüyen Şato filmlerinde de çevre kirliliği konusunun işlendiği görülebilir.
Diğer bir motif olan Şhinto ve Japon mitolojisi, hemen hemen her Ghibili filminde dikkat çeken bir öğedir. Animist bir inanç olan Shintoizm, “Tanrıların Yolu” anlamındadır ve özünde her şeyin bir ruhu olduğuna inanılır. Şhinto inancında sekiz milyon tanrı olup, tanrıları ve ruhları her şeyin içerisinde görür. Bu yüzden de insanın doğal çevre ile olan uyumu oldukça önemlidir. Birçok Ghibili filminde Jinja (tapınaklar) ve torii (kutsal geçitler) bulunmaktadır. (2011: 26)
Komşum Totoro filmini izleyenler bilir; Totoro, aslında ormanın içinde yaşayan ruhtur. Yanında olan arkadaşları ile bitkilerin içerisinde mutlu bir şekilde yaşamaktadır. Miyazaki’ye Totoro karakterinin özellikleri sorulduğunda: “Totoro’nun çok büyük olasını istedim. Uzun bir boynu olsa işe yaramazdı, bu nedenle onu tıknaz yaptık. O, sadece bir ruh değil, bir hayvan. Meşe palamudu üzerinde yaşadığını düşünüyorum” diye cevaplamıştır. Totoro, Şintoizm, Japon geleneksel aile yapısı ve Japon halk kültürünü izleyiciye gösterirken; ağaca şükretmek, insanın doğadaki yeri, insan dışındaki canlılar ile uyum içerisinde yaşayabilme gibi birçok motifi de işlemektedir. (2021:9-10)
Isao Takahata, Miyazaki’ye göre daha gerçekçi anime filmlerin yazarı ve yönetmeni olarak çalışmaktadır. Özellikle Totoro filminin çocuksu bulunmasıyla birlikte “Ateş Böceklerinin Mezarı (1988)”filmini yazan ve yöneten Takahata, İkinci Dünya Savaşı’nda iki kardeşin hayatını işler. Takahata’nın filmleri, Miyazaki filmlerine ile kıyaslandığından Japonya dışında daha az dikkat çekici bulunmuştur. Bunun nedeni ise Miyazaki filmlerinde yer alan natüralizm ve mucizelerin daha merak uyandırması olarak görülebilir. “Stüdyo Ghibili: Hayao Miyazaki ve İsao Takahata Filmleri” kitabında, Isao Takahata’nın yapıp yönettiği filmler ayrıntıları ile anlatılmaktadır.
“Giriş, Hayao Miyazaki’nin Stüdyo Ghibili öncesi eserleri, Stüdyo Ghibili filmleri, Diğer Projeler” başlıkları ile dört bölümden oluşan “Stüdyo Ghibili: Hayao Miyazaki ve İsao Takahata Filmleri” kitabı, hem bilgilendirici hem de eğlenceli bir eser. Özellikle “Diğer Projeler” bölümünde yer alan Stüdyo Ghibili müzesi de çok merak uyandırıyor. İnternetten müzeye bakınca, gerçekten Stüdyo Ghibili filmlerinin dünyasına geçiş gibi görünüyor. Anime tarzı yapımlar içerisinde önemli bir yere sahip olan Stüdyo Ghibili filmleri ve Stüdyo Ghibili hakkında bir çok bilgi bu kitapta tüm okuyucularını bekliyor.
Kaynaklar
Blanc, Le, Michelle ve Odell, Colin, (2011), Stüdyo Ghibili: Hayao Miyazaki ve İsao Takahata Filmleri. Çev. Barış Baysal, İstanbul: Kalkedon.
Kafkaokur, Nisan 2021.
