Televizyonda izlemekten en çok hoşlandığımız tür televizyon dizileri. En az birini takip ediyoruz. Ya prime time’da uzun saatler boyu televizyon ekranlarından izliyoruz ya da tabletimizde, telefonumuzda başka bir ifade ile ikinci ekranlarımızda dizileri izliyor, takip ediyoruz. Bunun yanı sıra dijital platformlardan da dizileri takip etmeyi ihmal etmiyoruz. Kimimizin günlük takip ettiği dizileri var, kimiz ise boş vakitlerimizde izliyoruz ama hepimiz dizileri izliyoruz, takip ediyoruz.

Dizi sektörü günümüzde ciddi boyutlarda kâr getiren bir sektör halini almış durumdadır ve televizyonların yayın akışlarının vazgeçilmezleri arasındadır. Dizilerin her geçen gün artan popülaritesini gören dünyanın en popüler sosyal medya platformlarından biri olan Facebook, Facebook Watch adlı platformunda 10 bölümlük Sorry For Your Loss (2018) adlı ilk dizisini yayınlamıştır.* Ülkemizde de her yıl yüzlerce dizi yayına girmekte bazıları reyting yarışında ipi göğüslerken, bazıları düşük reytingler ile ekranlara veda etmektedir. Türk televizyon ekranlarına gelen bu dizilerin bugün büyük bir kısmını ise adaptasyon diziler oluşturmaktadır. Bu da format ticareti anlamına gelmektedir.

Peki, Türkiye neden format ticareti yapmaktadır?

Türkiye’nin format ticaretinin sebeplerinin neler olduğunu başka bir ifade ile neden adaptasyon dizi ürettiğini anlamaya çalışmadan önce format ticaretinin ne olduğu üzerinde kısaca durmakta fayda vardır.
Adaptasyon kavramını ve televizyon yayıncılığının adaptasyona bakış açısını anlayabilmek için öncelikle format kavramını ve format ticaretini anlamak gereklidir. Format kavramı, televizyonda yayınlanan tüm programların ana hatlarını belirleyen programların çerçevesi olarak tanımlanabilir. Format kavramının en ilginç tanımını “ekmeğin kabuğu aynı kalmakla birlikte içi haftadan haftaya değişiyor” (Aktaran: Karabağ, 2012, s.30) diyerek Joris Van Manen yapmıştır. Adaptasyon kavramı ise basitçe yukarıda bahsettiğimiz format ticareti sonucu satın alınmış ya da satın alınmadan “esinlenme” yoluyla orijinalinden yeniden üretilmiş yeni dizi ya da televizyon programını ifade etmektedir.

Türkiye’de yaratıcı emek gücü olan senaristler, adaptasyon dizilerin neden üretildiğini “Türkiye’de Adaptasyon Diziler, Yaratıcı Emek Gücü Olarak Senaristler ve Senaryo Süreçleri” adlı yüksek lisans tez çalışması kapsamında yapılan saha görüşmelerinde ortaya konulmuştur. Bu yazıda ifade edilecek sebepler saha görüşmelerinin analizine dayanmaktadır.

Öncelikle adaptasyon dizilerin ticari yayıncılığın bir sonucu olduğunu söylemek ile bütün sonrasında sayacağımız sebeplerin en üstündeki, kapsayıcı sebebi ifade etmiş olmaktayız. Ticari televizyonun en önemli üreticilerinden kanalların ve yapımcıların risk alma eğilimin az olması ve kâr getireceğine daha emin oldukları işleri tercih etmeleri, güvenli alanda kalmak istemeleri en önemli sebepler arasındadır. Hazır bir şekilde yazılı hale getirilmiş olsun veya olmasın yapımcı için yapılmış bir işin adaptasyonunu yapmak aşağı yukarı ne için kaynak ayırması gerektiğini ve nelere ihtiyacının olduğunu bilmesi, maliyetlerin etkili bir şekilde yönetilmesine olanak sağlamış olmaktadır.
Türkiye’de dizi süreleri uzundur ve bu durumun dizilerin yurt dışına satışına katkı sağlasa da çoğunlukla set emekçileri ve senaristler için uzun saatler çalışma anlamına gelmektedir. Bu durum adaptasyon dizilerin üretimde tercih edilmesinin bir diğer nedeni olarak karşımıza çıkmaktadır. Uzun süreler dizi yazmak, hikâye örgüsü oluşturmak zorunda olan senaristler açısından konu üretme konusunda kolaylık sağlamaktadır.

Günümüzde televizyonda yayınlanan pek çok televizyon dizisinin menşei Güney Kore’dir. Neden Güney Kore?

Öncelikle Güney Kore’nin Hallyu (Kore Dalgası)’ndan kısaca bahsetmek ihtiyacı vardır. Çünkü Kore Dalgası olarak da adlandırılan Güney Kore’nin popüler kültürünün uluslararası üne kavuşması ile birlikte Kore dramalarının ve televizyon programlarının da ülkemizde adapte edilmesi yaygınlaşmıştır. Ancak Mutlu Binark’ın “Romantik Düşler Fabrikası Kore Dramalarından Kore Politikasına” adlı makalesinde ifade ettiği üzere Türkiye’de Kore popüler kültürü Asya’da bir zamanlar gerçekleştiği gibi bir etki yaratmamıştır, etkisi adaptasyon eserler üzerinden yapılan telif anlaşmaları iledir. (2018, s. 75). Kore Dalgası Ülkemizde üretilen adaptasyon dizilerinin üretiminin ağırlıklı olarak Güney Kore olmasının sebeplerindendir ancak nedenleri açıklamak açısından tek başına yeterli değildir.

Güney Kore’nin popüler kültürünün özellikle gençler arasında yakından takip edilmesi televizyon yapımcılarının dikkatini çekmiş ve adaptasyon Kore dizileri üretilmeye başlanmıştır. Ancak bu derece çoğalmasındaki temel sebep Güney Kore’nin Türkiye ile kültürel yakınlığıdır. Straubbar, Kültürel yakınlığı “… kendi kültüründen ya da daha benzer bir kültürden medya ürünlerini tercih etme eğilimi” olarak tanımlamaktadır (aktaran Macit, 2015, s.74). Güney Kore ile Türkiye arasındaki bu kültürel yakınlık, Kore dramalarının adaptasyonlarını kolaylaştırmaktadır. Dramaların hikâyelerinde, davranışlarda, belli tutumlarda Türk kültürüne uyarlamada kolaylıklar sağlayıcı pek çok unsur içermektedir. Güney Kore ürünleri, özellikle dizileri ve televizyon filmleri uyum, toplulukçuluk, sağlam bir ahlâk, aile bağlarına saygı gibi Doğu Asya’daki izleyicilerin paylaştığı ve onları çeken Konfüçyüsçü etik ve geleneksel değerler içermektedir (Macit, 2015, s.75). Bu değerlerle önce Asya’da ciddi bir kitleyi etkisi altına alan Kore popüler kültürü, Türkiye gibi bu değerleri kültüründe barındıran ülkelerde de yayılma alanı bulabilmektedir.

Türk izleyicisinin bir takım hassasiyetlerinin Kore dizilerinde de karşılık bulması ve Kore hikâyelerinin de duygu ağırlıklı hikâyeler olması adaptasyonu kolaylaştıran bir takım unsurlar olarak sayılmaktadır. Kore dizilerinin “saf aşk” hikâyeleri içermeleri ve bunu yaparken cinsel aktivitelere yer vermemeleri, aile büyüklerine saygı göstermeleri, modern ile gelenekseli bir arada barındırmaları (Tutucu, 2015, s. 32) ile Türk dizi sektörü için cazip birer kaynak olmaktadır. Bunların yanı sıra dramalardaki romantik aşk ilişkileri ve bu aşkların oldukça platonik olarak yaşanması (Binark, 2018, s.75) da adapte edilmek üzere Kore dramalarının tercih edilmesinde etkendir.

Kore’nin kültürel yakınlığının yanı sıra ürettikleri hikâyelerin adapte edilmeye ve genişletilmeye müsait oluşu da adapte edilmelerindeki bir diğer sebeptir. Kore’nin tercih edilme sebeplerinden bir diğeri olarak ise maliyetler açısından bir Hollywood işinden daha uygun olması gösterilmektedir.

Kaynakça
Binark, M. (2018). Romantik Düşler Fabrikası Kore Dramalarından Kore Politikasına. Varlık Dergisi, 1331, 75-80.
Kara, A.Z. (2019). Türkiye’de Adaptasyon Diziler, Yaratıcı Emek Gücü Olarak Senaristler ve Senaryo Süreçleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Karabağ, T. (2012). Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku Açısından Televizyon Programları ve Özellikle Televizyon Program Formatları (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Bilgi Üniversitesi, İstanbul.
Macit, M. (2015). Elin Korelisine El Salladım. İstanbul: Serüven Kitapevi.
*Şahinöz, S. (2018). Elizabeth Olsen ve Kelly Marie Tran’li Facebook Dizisi Sorry For Your Loss’tan Fragman Yayınlandı. Filmloverss, Erişim adresi: https://www.filmloverss.com/elizabeth-olsen-ve-kelly-marie-tranli-facebook-dizisi-sorry-for-your-losstan-fragman-yayinlandi/
Tutucu, M. (2015). Adaptation Korean Serials on Turkish Televisions and Cultural Proximity: Analysis of “Güneşi Beklerken” (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İzmir Ekonomi Üniversitesi,İzmir.